عیب نداره هر چی یادته بگو

اگه بقیه هم چیزی میدونن بگن

درسته، اما این فقط قسمتی از اونه! این علم توسط جان گریندر و ریچارد بندلر حدود 50 سال پیش پدید اومد که به تدریج درباره تاریخچه و نحوه انجام اون توضیح خواهم داد…

تغییر در خاطره­ها به منظور تغییر در رفتار

خاطره­ها و تصویرهای ذهنی رفتارهای ما را کنترل می­کنند.

چگونه می­توان با تغییر این تصویرها، باورها و رفتارها را تغییر داد؟

می­گویند هر رفتاری که از ما سر می­زند، نشانه یکی از عقاید و باورهای ماست. غیرممکن است که ما در مورد موضوعی تغییر عقیده بدهیم و متعاقب آن رفتارمان تغییر نکند و محال است که بدون تغییر باورها بتوانیم در رفتار خود یا دیگران تغییری ایجاد کنیم.

ذکر ماثلی این نکته را روشن می­کند. همه ما حیوانی به نام « سگ » را دیده و می­شناسیم. شاید به نظر برسد که همه ما درباره آن یک نوع عقیده داریم. اما در واقع چنین نیست. فرض کنیم سه نفر، هر یک در یک کوچه خلوت با سگی روبه رو می­شوند. اولی در خلاف جهت شروع به فرار می­کند. دومی خم می­شود و سنگی را برمی­دارد تا در صورت لزوم از آن استفاده کند و نفر سوم در کمال خونسردی از کنار آن حیوان عبور می­کند.

چون رفتارها متفاوت است، پس حتماً عقاید آنها با هم تفاوت دارد. مثلاً نفر اولی ممکن است عقیده داشته باشد که سگ حیوانی خطرناک است. به ما حمله کرده و بیماری خطرناکی به نام هاری را به انسان منتقل می­کند، پس باید از آن فرار کرد.

دومی معتقد است که سگ حیوان خطرناکی است، اما در عین حال ترسو است. همین که دست به نگ ببریم، می­ترسد و فرار می­کند.

سومی عقیده دارد که سگ هم حیوانی مانند بقیه حیوانهاست. اگر ما کاری به او نداشته باشیم و اورا نترسانیم، به ما حمله نخواهد کرد.

رابطه عقاید با تصویرهای ذهنی:

راستی ما این عقاید گوناگون را از کجا آورده­ایم؟ ممکن است عقیده­ای ناشی از تجارب شخصی ما باشد. یعنی خاطره­ای از آن به صورت تصویر در ذهن خود داشته باشیم. ممکن است مثلاً آنها را در کتابی خوانده باشیم و اکنون تصویر صفحه­های آن کتاب را در خاطر داشته باشیم. این هم ممکن است که شخصی، مثلاً پدر، مادر، دوست، خویشاوند و یا آموزگار و معلم آن را در ذهن ما وارد کرده باشند و هر وقت که موردش پیش بیاید، تصویر آن شخص همراه با گفته­های او به یادمان می­آید.

پس در واقع مجموعه تصویرهای ذهنی ما در یک موضوع معین، عقاید ما را می­سازند و این عقاید موجب رفتارهای ما می­شوند. یک نکته را هم باید توجه داشت و آن این که تصویرهای ذهنی همیشه منشاء بیرونی ندارند. دنیای خیال ما وسیع است و می­تواند خود بهخ خود تصویر ایجاد کند.

نقش « ضمیر ناآگاه »:

پیش از این که به نحوه تغییر تصویرهای ذهنی بپردازیم، دانستن یک نکته ضروری است وآن این است که ان.ال.پی وجود پدیده­ای فرضی به نام ضمیر ناآگاه را می­پذیرد، هر چند که ممکن است این ضمیر ناآگاه با آنچه که یگموند فروید مطرح کرده بود تفاوت داشته باشد.

در ان.ال.پی ضمیر ناآگاه موجودی نیرومند است که به کلیه خاطره­ها و تصویرهای ذهنی ما دسترسی دارد و می­تواند رفتارهای ما را تنظیم کند. ضمیر ناآگاه هدفش آن است که به ما خدمت کند و اگر بداند که ما خواهان چه چیزی هستیم، با استفاده از امکانات وسیعی که در اختیار دارد سعی می­کند ما را به خواسته­هایمان برساند. پس مطلب اساسی آن است که بتوانیم با وی رابطه برقرار کنیم و خواسته­های خود را به او بفهمانیم. این کار در حالت آرامش و خلسه سبک بهتر انجام می­شود.

تغییر در تصویرهای ذهنی:

پاک کردن تصویرهای ذهنی و فراموش کردن خاطره­ها تقریباً غیرممکن است. اما می­توان کیفیتهای فرعی تصویرها را تغییر داد. این کار به کمک تخیل و تجسم امکانپذیر است.  فرض کنیم آقای « الف » قبلاً به شدت به شخصی علاقه مند بوده، ولی موفق به ازدواج با وی نشده است اکنون خیال دارد با شخص دیگری پیمان زناشویی ببندد، لیکنتصورهای ذهنی مربوط به گذشته وی مزاحم است. این کاهش شدت علاقه ابتدا آقای « الف » را در شرایط لازم قرار می­دهند. سپس درمانگر از او می­خواهد که یکی از افراد خویشاوند، یا همکلاس­های سابق را در نظر مجسم کند، به شرط این که نسبت به آن شخص بی تفاوت باشد. یعنی نفرت یا علاقه خاصی به او نداشته باشد. سپس در حالی که چشمانش بسته است سمت تصویر، فاصله، درشتی، رنگ، نور، نوع نگاه و سایر کیفیتهای تصویری آن شخص را بیان کند. درمانگر این مشخصات را روی کاغذ یادداشت می­کند و سپس از وی می­خواهد که بار دیگر چشمانش را ببندد و این بار، شخص مورد علاقه خودرا در نظر مجسم سازد. در این مورد هم کیفیت­های فرعی را سئوال می­کند و چنانچه با کیفیتهای قبلی تفاوتی وجود داشته باشد آنها را تصحیح می­کند. یعنی او را وامی­دارد تا شخص مورد توجه خود را طوری مجسم کند که گویی نسبت به او بی­تفاوت است.

فعلا همینارو بخونید تا ادمشو بگم…

ان.ال.پی و عادت پرخوری:

 بعضی از پرخوری­ها ناشی از نوعی وسوسه درونی نسبت به خوراکی­های معین است. یعنی مثلاً نان شیرینی شخص را وسوسه می­کند، در حالی که آن شخص، اضافه وزن دارد و ممکن است طبق تشخیص پزشک، خوردن خوراکی­های چرب و شیرین بر چاقی او بیفزاید.

 اعتیاد به سیگار نیز می­تواند نوعی وسواس تلقی شود، زیرا فرد سیگاری معمولاً به کشیدن سیگار وسوسه می­شود به طوری که نمی­تواند در مقابل آن وسوسه مقاومت کند.

پس همان طور که با شیوه معروف به سویشینگ می­توان سیگار را ترک کرد، می­توان برای مقابله با سایر وسواس­ها هم از همین شیوه استفاده کرد. . در این جا نیز برای مقابله با وسوسه خوراکی از « حالت پایه » و « حالت مطلوب » استفاده می­کنیم.

در حالت پایه شخص در برابر خوراک مورد علاقه است، در حالی که می­داند آن غذا برایش خوب نیست. در حالت مطلوب شخص خود را در حالت تناسب اندام و زیبایی کامل، ظاهر خوب و لباس شیک در نظر می­آورد که مورد توجه دیگران است. این تصویر نمایانگر این است که شخص بر وسوسه­ های خود غلبه کرده است و دیگر خوراکی مورد نظر برایش مهم نیست. تصویر پایه به صورت « خود احساس » و تصویر مطلوب به صورت « دیگر احساس » مجسم می­شود. حالت جایگزینی که موجب تداعی می­شود نیز با صدای خاصی (سویش، فوت، ویژ، …) تأمین می­گردد.

در ان.ال.پی برای ایجاد یک تغییر معین می­توان از شیوه­های گوناگونی استفاده کرد. به عنوان نمونه برای مقابله با وسوسه خوراک به دو شیوه دیگر اشاره می­کنیم.

یکی از این شیوه­ها تغییر رمز کیفی­های فرعی است. به اختصار اشاره می­شود: که ابتدا نوعی خوراکی که شخص نسبت به آن علاقه خاصی نداشته باشد در نظر گرفته و کیفیت­های فرعی تصویر آن یادداشت می­شود. سپس تصویر شیء مورد علاقه (مثلاًً نان خامه­ای) مجسم و کیفیت­های فرعی آن تغییر داده می_­شود تا حتی الامکان به شیء قبلی شبیه شود. اما راه دیگری هم وجود دارد که مخصوص وسواس نسبت به خوراکی­هاست .

شیوه اصلی:

برای درک بهتر این شیوه صحنه­ ای را مجسم کنید که استاد ان.ال.پی در کلاس درس برای آموزش دانشجویان سعی می­کند این شیوه را عملاً نشان دهد. دانشجویان قبلاً در گروه­های دو نفری سعی کرده­اند موارد وسواس یکدیگر را مشخص و مهمترین کیفیت فرعی را که باعث وسوسه می­شود معین کنند.

استاد: می­خواهیم نحوه رفع وسواس را نشان دهیم. آیا کسی هست که وسواسی داشته باشد و بخواهد از شر آن خلاص شود؟

دانشجو: بله من.

استاد: بیایید بالای صحنه. به چه چیزی وسواس دارید؟

دانشجو: من عاشق پسته­ ام. حرفش را که بزنید دهنم آب می­افتد.

استاد: خوب، چه می­کنید که هوس پسته به سرتان می­زند؟ این را که حتماً تمرین کرده­اید. بله؟ (دانشجو آهی می­کشد و نگاهش متوجه بالا می­شود) چیزی را می­بیند. درست است؟ چه تغییری در تصویر می­دهید که میلتان به پسته زیاد می­شود؟

دانشجو: تصویر در نظرم دقیق و دقیق­تر می­شود.

استاد: و ظاهراً عامل اصلی همین است. آیا طرف مقابلتان کیفیت­های فرعی دیگر را هم آزمایش کرد؟

یکی از دانشجویان: بله، او را واداشتیم که تصویر یکی از پسته­ها را بزرگ کند و نزدیک بیاورد و این خیلی مؤثر بود.

استاد: صحیح. شما به سه کیفیت اشاره کردید: دقیق بودن، بزرگ بودن و نزدیک بودن. اکنون می­خواهیم بدانیم که کدام تغییر از همه مؤثرتر است. در ابتدا چه تصویری را در نظر می­آورید، یک ظرف پسته، یا فقط یک دانه؟

دانشجو: یک بشقاب پر.

استاد: بسیار خوب، یک بشقاب پر از پسته.

حالا فقط به یکی از آنها توجه کن و آن پسته را نزدیکتر بیاور … بله، قیافه تو نشان می­دهد که نسبت به آن واکنش شدید داری. اکنون تصویر را دوباره عقب ببر و بعد ظرف را بزرگ کن و ببین واکنشت چیست.

دانشجو: عجیب است … فرق زیادی نمی­کند.

استاد: بسیار خوب، حالا فرض کن تمام بشقاب از جا حرکت می­کند و به سوی تو می­آید.

دانشجو: وقتی این کار را می­کنم حتی بوی پسته­ها را هم حس می­کنم.

استاد: بوی پسته برای ما مهم نیست. آیا با این کار میل توبه پسته­ها بیشتر می­شود یا نه؟

دانشجو: نه، آنهارا بیشتر نمی­خواهم.

استاد: پس زوم کردن یکی از پسته­ها پسته­ها در تو وسوسه شدید ایجاد می­کند. درست است؟

آنچه خواندید یک گزارش واقعی از یک کارگاه ان.ال.پی مربوط به چند سال پیش بود. استاد مورد اشاره آقای استیو آندریاس نویسنده کتاب کاربرد روان شناسی در زندگی عادی و نام دانشجوی مورد اشاره «فرد» است پس از آن که عامل اصلی وسوسه معلوم شد، استاد با شگرد جالبی به رفع آن پرداخت.

راه عملی:

راه کلی همان تغییر در کیفیت­های فرعی تصویرهای ذهنی است. اگر تعداد خاطره­های بد کمتر از سه مورد باشد با شیوه سریع رفع فوبیا عمل می­شود. اما اگر تعداد آنها زیاد باشد ابتدا سه مورد از خاطره­های ناخوشایند انتخاب و با شیوه سریع برطرف می­شود. این کار برای آن است که ضمیر ناخودآگاه با شیوه کمرنگ کردن خاطره­ها آشنایی پیدا کند. پس از آن می­توان به کمک شیوه­ای که در همین شماره توضیح داه خواهد شد بر کل خاطره­ها اثر گذاشت.

این شیوه دارای اهمیت بسیار است. در نظر بیگرید که ممکن است کسی در زمان کودکی بارها مورد تجاوز و سوء استفاده جنسی قرار گرفته باشد و تا پایان عمر نتواند آن را فراموش کند. یا کسی ممکن است ظرف چند سال پدر، مادر، دوستان و بستگان زیادی را از دست داده و هر مورد در نظرش ضایعه بزرگی جلوه کرده باشد. مسلماً افسرده شدن چنین افرادی تعجب نخواهد داشت. اگر پای صحبت بعضی از این افراد افسرده بنشینید، داستانهای تأثر انگیزی برایتان نقل خواهند کرد. به عنوان نمونه یکی از این افراد می­گفت: « هنوز کودک بودم که ابتدا پدر و کمی بعد مادرمرا از دست دادم. سرپرستی من به عهده پدربزرگ و مادر بزرگم افتاد. اما آنها هم توان مالی کافی نداشتند. در نواجوانی ترک تحصیل کرده و وارد بازار کار شدم. اما هنوز روی پای خودم نایستاده بودم که پدربزرگ و مادربزرگ هم به فاصله اندکی به رحمت خدا رفتند. ناچار با برادرم که چند سال از من بزرگتر بود زندگی کردم که آن را هم بیشتر از چند سال نتوانستم تحمل کنم چون هر روز مرا کتک می­زد … » واقعاً نگاه چنین شخصی به جامعه و دنیای پیارمونش چگونه خواهد بود؟

تغییر کل خاطرات:

پس از کمرنگ کردن سه خاطره می­توان به کمک ضمیر ناآگاه کل خاطرات بد و ناخوشایند را کمرنگ کرد. در مورد آن سه خاطره رعایت نکته­ای ضروری است. چنانچه خاطره­ها اهمیت یکسانی نداشته باشند توصیه می­شود به ترتیب اهمیت عمل کنند. یعنی ابتدا کم اهمیت ترین و سپس مهمترین خاطره­ها را کمرنگ سازند. (این شیوه در همه زمینه­های آموزشی عمومیت دارد. در ریاضیات هم بهتر است ابتدا مسایل آسانتر را حل کند تا راه برای حل مسایل دشوار هموار شود.)

قدم اول ـ آمادگی: این مرحله شامل کمرنگ کردن سه خاطره است که توضیح داده شد.

قدم دوم ـ جداسازی: در این مرحله از ضمیر ناآگاه شخص می­خواهد تا خاطره­های خوب و بد را از هم جدا سازد.

قدم سوم ـ تغییر رمز خاطرات تلخ: از ضمیر ناآگاه شخص می­خواهد تا ابتدا با استفاده از شیوه رفع فوبیا کل خاطره­های ناخوشایند را کمرنگ، کوچک، دور، و دیگر احساس نماید و سپس به ترتیب زمانی مرتب کند. آنگاه به شخص می­گوید: « پشت به خاطره­ها بایستید و رو به عقب از میان آنها عبور و رابطه خود را با آنها قطع کنید. بعد به زمان حال برگردید. »

قدم چهارم ـ ایجاد ارتباط با خاطرات خوشایند: از ضمیر ناآگاه می­خواهد تا رمز خاطره­ها را تغییر دهد و آنها را پررنگتر، زنده­تر، بزرگتر و خود احساس سازد و سپس به ترتیب زمانی مرتب کند. سپس می­گوید: « به دورترین خاطره (زمان کودکی) برگردید و با سرعت از میان آنها عبور و رابطه خود را با آنها محکم کنید. به زمان حال برگردید. »

قدم پنجم ـ آوردن آموزه­ها به زمان حال: از شخص می­خواهد آنچه را که در زمینه تجسم وقایع خوشایند و ناخوشایند آموخته است با خود به زمان حال بیاورد.

قدم ششم ـ تغییر رمز وقایع آتی: از شخص می­خواهد برای تجسم خاطره­های آینده نیز از همین نحوه تفکر استفاده کند